Verbroken Verbindingen

News Detail

Vijf wegen naar herstel

Flexwerken, oplopende werkdruk, cynisme over politiek. Godfried IJsseling ziet een samenleving met beknelde en bedrukte mensen. En hij heeft oplossingen.

Socioloog Zygmunt Bauman heeft eens gezegd: „Nooit waren we zo vrij. Nooit hebben we ons zo machteloos gevoeld.” Wat gaat er mis in onze samenleving?

Meer dan ooit kunnen we onszelf ontplooien en een leven leiden van voorspoed en gemak. Dit wordt mede mogelijk gemaakt door technologische vooruitgang. Je zou denken dat we daardoor ook makkelijker onze problemen kunnen oplossen. Deels, ja. Maar techniek maakt ons leven ook ingewikkelder en onrustiger. Door gebruik te maken van email en diverse sociale media is de wereld nu een dorp. Maakt dat de relaties tussen mensen hechter, of vervlakken die daardoor?

Bij alle grote kwesties van deze tijd speelt het probleem van ‘verbroken verbindingen’

Een vergadering – van managementteam, onderzoeksgroep, of welke groep dan ook – geeft meer resultaat wanneer collega’s echt naar elkaar luisteren, en niet intussen verdiept zijn in hun smartphone of tablet. Echt contact is noodzakelijk om het werk van de verschillende schakels (afdelingen) binnen organisaties goed met elkaar te verbinden.

Hetzelfde geldt voor de samenleving als geheel. Maatschappelijke samenhang ontstaat wanneer bevolkingsgroepen openstaan voor een gesprek over hun onderlinge verschillen.
En ook individuele ontwikkeling is gebaat bij goed contact, in dit geval ‘met onszelf’: het voedt moreel besef als we luisteren naar onze ‘innerlijke stem’, wat leidt tot weloverwogen keuzes (‘wil ik dat echt?’, ‘durf ik dat?’, enzovoort).

Een permanent gevoel van haast en tijdgebrek staat reflectie in de weg. Onze aandacht verdrinkt in techniek. Een arts of verpleegkundige besteedt zo langzamerhand meer tijd aan zijn computer dan aan direct contact met patiënten. In veel beroepen zijn ingewikkelde systemen voor beheer, verantwoording en controle in de plaats gekomen van recht- streeks contact en overleg.

Dienstverbanden worden losser, contracten steeds vrijblijvender en tijdelijker. Zzp’ers klagen dat ze een eenzaam bestaan leiden. Werknemers in vaste dienst voelen de beklemming van steeds meer regels en regeltjes, oplopende werkdruk, verscherpte concurrentie, bezuinigingen en voortdurende reorganisatie. De tijd ontbreekt vaak om je rustig te verdiepen in je vakgebied. De relatie tussen burgers en politiek is al decennialang gespannen. In de samenleving heerst cynisme over de publieke zaak. Mensen verliezen vertrouwen in de democratie, omdat ze menen geen invloed te hebben op besluitvorming. Ze herkennen zich niet in de taal van Den Haag en Brussel. Bovendien trekt de overheid zich steeds meer terug uit het publieke domein. Mensen vrezen dat ze steeds meer zelf de last moeten dragen van zorg, onderwijs, werk(loosheid), kinderopvang, woonlasten, pensioenen, enzovoort. Zo brokkelt de verbinding tussen overheid en publiek aan beide kanten steeds verder af. Welke betrokkenheid tonen wij intussen bij wat elders in de wereld gebeurt?

Een permanent gevoel van haast en tijdgebrek staat reflectie in de weg

De actualiteit valt in real time te volgen, maar beter geïnformeerd raken we daardoor niet vanzelf. Er ontstaat gewenning, afstomping. Als treinreiziger zie ik dagelijks hoe reizigers vastgekoekt zitten aan hun beeldschermen en -schermpjes. In alle opzichten raken we daardoor het contact kwijt: met onszelf, met elkaar, met onze (natuurlijke) omgeving.
Socioloog Zygmunt Bauman legt de vinger op de zere plek: ogenschijnlijk hebben we alle mogelijkheid onze levens in te richten naar onze idealen. Ogenschijnlijk worden we daarbij door technologie ondersteund. Ogenschijnlijk zijn wij vrij, maar we voelen ons hele- maal niet vrij. We voelen ons vastzitten in een systeem dat steeds sneller gaat en steeds meer van ons verwacht, en waarover niemand nog controle lijkt te hebben.
Dit signaleert ook psychiater Dirk de Wachter in zijn boek Borderline times: steeds meer mensen hebben moeite de snelheid van het leven bij te houden. We voelen ons bekneld, en we voelen ons tegelijkertijd eenzaam en verloren. We missen vormen van contact waarin we elkaar wederzijds verrijken met creativiteit en inspiratie.

Vijf wegen naar herstel 

Hoe herstellen we verbroken verbindingen? Godfried IJsseling ziet vijf manieren.
  1. We moeten ons tempo verlagen. 
    We hebben technische oplossingen bedacht om ons van dienst te zijn, om ons leven en werken lichter en makkelijker te maken. Onze beleving is omgekeerd: techniek jaagt ons op, verhoogt de (werk)druk die we ervaren. We rennen achter onze eigen staart aan, en zien niet dat we in een vicieuze cirkel rondrennen. Doorbreek die ban. Zet de tredmolen regelmatig stil: beperk de tijd die je mailend en chattend doorbrengt, voer ook eens lange gesprek- ken, een-op-een. En doe niks. Lees een boek.
  2. Kijk niet langer naar mensen als individuele ‘schuldigen’ en ‘verantwoordelij- ken’. 
    Zogenaamde ‘schandalen’ in de media slepen zich voort. Ze gaan eraan voorbij dat veel problemen bestaan uit een ingewikkeld complex van oorzaken en gevolgen, die ook nog eens met elkaar in verband staan. Onze hang naar drama, naar oordelen in termen van ‘goed en fout’, ontkent de complexiteit van veel kwesties. Door makkelijk te oordelen, lopen we in feite daarvoor weg.
  3. We moeten erkennen dat we zelf medeverantwoordelijk zijn voor de misstan- den waarover we zo makkelijk oordelen. 
    Het zijn niet louter de fabriekseigenaren in Bangladesh, of de grote kledingketens, die uitbuiting in stand houden; het is onze eigen koopjeszucht die leidt tot de misstanden daar.
  4. Onze obsessie voor het aanwijzen van schuldigen is onze obsessie om tot de winnaars te behoren. 
    We vinden dat in de politiek ‘het debat’ niet goed wordt gevoerd. We zien over het hoofd dat debatten per definitie leiden tot verdeeldheid, tot winnaars en verliezers, tot uitvergrote tegenstellingen in plaats van oplossingen en samenhang. Vervang het debat door de dialoog, waarin niet verkondigen maar luisteren centraal staat. Dat zou een revolutie betekenen in onze politieke en bestuurlijke organen.
  5. Tot slot: we moeten ons geloof in oplossingen loslaten. 
    Feitelijk is dit namelijk een geloof in controle. Maar we hebben helemaal geen controle over ingewikkelde systemen, zoals ons eigen lichaam, de markt, het bedrijf of de organisatie waarvoor we werken, of de maatschappij als geheel. We kunnen slechts invloed uitoefenen op de autonome ontwikkeling daarvan, we kunnen slechts bijsturen. Dit kan positief uitpakken als we nauwkeurig onze doelen stellen, zonder overdreven ambities. Maar in plaats daarvan construeren we ingewikkelde ‘oplossingen’ die controle en zogenaamde zekerheid moeten geven. Het is inmiddels talloze keren bewezen dat die oplossingen vooral nieuwe problemen veroorzaken. Maar het ergste is dat die ingewikkeldheid en controledrang werken als een wurggreep, die het ons onmogelijk maakt nog echt betrokken te zijn.
    Dat is de paradox van deze tijd, en tegelijkertijd is het zo logisch als wat. We houden onszelf in een wurggreep gevangen – en wie vastzit, wil het liefst vluchten. Terwijl hij die de vrije keuze heeft toch altijd weer kiest voor een fundamen- tele menselijke behoefte: verbonden zijn met een ander.

Bron: NRC Next

Wil je niets missen?

Meld je dan aan voor onze nieuwsbrieven en ontvang tips, inzichten en inspirerende artikelen van de Baak.

Scroll up